Güney Osetya: Savaşın yetim tarafı

Gürcistan’ın 7 Ağustos’tan
itibaren iki gün boyunca bombaladığı Güney Osetya’nın
başkenti Shinval hayalet şehri andırıyor. Kentte yüzlerce ev yerle
yeksan olurken savaştan zarar görmeyen bina sanki kalmamış.
Ölülerini gömen halk şimdi enkazdan kalkıp yeni yaşam
kurma savaşı veriyor

16/09/2008

document.write();
FEHİM TAŞTEKİN


BAŞLARKEN
Gürcistan’ın
Amerikan destekli milliyetçi Devlet Başkanı Mihail
Saakaşvili’nin Gürcü kökenli Sovyet
diktatörü Joseph Stalin’in Tiflis’e armağan
ettiği Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlık
hülyalarına son verip yeniden ‘toprak
bütünlüğünü’ sağlamak için
Kafkasya’nın savaş tarihine yeni bir çentik attı. 7
Ağustos’ta Güney Osetya’nın başkenti Shinval’e
havadan ve karadan bombardıman başlatan Saakaşvili’nin hesabını
Rus barış gücü askerlerinin de hedef olması nedeniyle hemen
savaşa müdahil olan ‘büyük patron’ Rusya
bozdu. Saakaşvili Kafkasya’da oynadığı kumarı kaybederken
matruşkadan bağımsızlıkları tanınmış iki devlet çıktı: Abhazya
ve Güney Osetya. 400 yıldır Kafkas halklarını nice savaş ve
sürgünlerle yoğurmuş Rusya, ilk kez iki Kafkas halkının
alnına hayat öpücüğü kondurmuş oldu. Moskova
tarafından bağımsız devlet olarak tanınmak, evleri başlarına yıkılan ve
yaklaşık 2 bin 300 kayıp veren Osetler için teselli olurken,
Abhazlar çifte bayram yapıyor; Hem 1992-1993 savaşında
kontrolü Gürcistan’a kaptırdıkları Kodor
Vadisi’ni savaşmadan geri almış oldular, hem de ‘Belki
torunlarımız görür’ dedikleri bağımsızlığın
‘uluslararası tanınması’ hedefine bir adım daha
yaklaştılar.
Yıkılan Güney Osetya’yı ve dirilen
Abhazya’yı görmek için Kafkasya’daydık.
Osetya’dan kalan enkaza tanıklık edip Abhazların
sevinçlerini paylaştık... Rusya’nın vize çilesiyle
bölgeye geç intikal etsek de Güney Osetya’da
bitmiş olan savaş hâlâ yakıcıydı; halk acılar ve enkazdan
kurtulup yeniden hayata tutunmanın savaşını veriyordu. Fırsat bu fırsat
Gürcü güçlerini Abhazya’dan kovan
Abhazların sevinci ise dipdiriydi. Her iki kesimde de
‘Gürcülerle bir daha asla bir arada yaşayamayız’
sözü sanki parolaya dönüşürken, Rusya artık
‘kurtarıcı’ güç olarak zihinlere yerleşiyor.

SİNVAL
- Maya Gaçmazeva düne kadar kendisine sımsıcak bir
yuvayken bir gecede harabeye dönen tarihi binayı gösterip
içinde fokurdayan isyanı haykırıyor: “Naziler bile bunu
yapmamıştı.” Gaçmazeva’nın İkinci Dünya
Savaşı’nda Kafkasya’ya kadar uzanan Hitler istilasıyla
kıyasladığı felaket Oset ülkesini yıkan Gürcistan’ın
tetiklediği savaştan başkası değil. Uluslararası medyayı sadece
Rusya’nın işgal ettiği Gürcü kentleri Poti ve Gori ile
ilgili haber yapıp Osetya’nın dramını görmezden gelmekle
suçlayan Rus Dışişleri’nin Savunma Bakanlığı ve Federal
İstihbarat Servisi’nin (FSB) de onayıyla verdiği gazeteci kartına
üç hafta sonra ulaştıktan sonra Moskova üzerinden
Kuzey Osetya’nın başkenti Vladikavkaz’a, ardından
çatışma bölgesine uzanıyoruz. Elini kolunu sallayıp
Güney Osetya sınırına gitmek ne mümkün! Her sabah
gazeteci taifesi Rusya, Kuzey ve Güney Osetya’nın ortak
organizasyonuyla Vladikafkas’tan güneyin başkenti
Shinval’e götürülüyor ve akşam geri
getiriliyor.
Rusya’nın 18’inci yüzyılda
Kafkasya’yı işgalinde kilit rol oynayan Kafkas Askeri Otoyolu
bunca yıl sonra yine hareketli. Gürcüleri Osetya’dan
çıkartan Rus tankları Kazbek geçidinin kuzey yakasına
çekilmiş ama askeri araç trafiği hayli yoğun. Shinval
yönünde ilerleyen TIR ve kamyonların yanı sıra cemseler de
yapı malzemeleriyle yüklü. Çoğunluğu Moskova’dan
yola çıkmış. 3660 metre uzunluğundaki Roki tünelinin kuzey
tarafındaki kontrol noktasında araç kuyruğu uzadıkça
uzuyor. Bizse Rus ordusundan torpilliyiz, ‘VİP’ten
geçiyoruz.
Shinval’e yaklaşırken savaşın geride
bıraktığı enkaz ürkütüyor. Yol boyunca bütün
evler yerle yeksan olmuş ve yakılmış. Havadaki yanık kokusu
Shinval’de de peşinizi bırakmıyor. Önce uçak ve havan
toplarıyla ardından karadan tanklarla vurulan, sonra
çatışmalarla hayalet kente çevrilen Shinval’in ana
caddelerinde savaşın izlerini taşımayan bina neredeyse yok. Füze
ve top mermilerine hedef olmamış binaların da en azından camları
kırılmış, sıvaları dökülmüş.

Yahudi mirası yerle bir
Gazeteci
olarak çalışmak için Osetlerin basın merkezinde de
akredite olmak gerekiyor. İnternet ve elektriğin hak getirdiği
merkezinin yetkilisi ‘bu gece kalacaksanız önce yer
bulun’ diye uyarıyor. Şehrin en büyük oteli
bombalanmış, duvarları delik deşik. Sağlam kalan odalarda da evini
kaybedenler kalıyor. Bu olağanüstü durumda pansiyona
çevrilmiş birkaç evin kapısını çalıyoruz, nafile.
Sonunda Abhazya’dan yardım getirenlerin ayrılmasıyla otelde yer
açılıyor. Kırılan camların yerine pencerelere naylon
geçirilmiş odalara yerleşiyoruz. Hemen soluğu bombardımana ilk
maruz kalan kentin güneydoğusunda alıyoruz.
Başkenti
dikizleyen tepelerdeki Gürcü köylerine konuşlanmış
Gürcistan birliklerinin 7 Ağustos’ta gece iki sularında
başlattığı bombardımanda ilk önce hükümet ve parlamento
binası vurulurken yakınında bir zamanlar Yahudilerin kurduğu mahalle
yerle bir olmuş. Bombalar tarihi binaların sığınaklarına bile ulaşmış.
Yahudilerden miras başkentin en eski semti Telmana’da bir
zamanlar kültür merkezi olarak kullanılmış binanın sakini
tarih öğretmeni Maya Gaçmazeva, Gürcistan’ın
yaptığını İkinci Dünya Savaşı’nda Kafkasya’ya kadar
uzanan Hitler istilasıyla kıyaslıyor ve Gürcü liderlerini
soykırım politikası gütmekle suçluyor:
“Gürcistan’da iktidara gelen her lider bunu yapıyor.
1920’lerde yaşadığımız soykırımı Sovyetler dağılırken Zviad
Gamsahurdiya, ardından Eduard Şevardnadze tekrarladı. Şimdi de Mihail
Saakaşvili.”

Gürcü komşulara sitem
Gaçmazeva,
iki gün iki gece 10 yaşındaki oğlu ve diğer komşularıyla birlikte
yaşadıkları sığınağı gösteriyor. Sığınağın girişinde erkekleri
gören uçaklar doğrudan burayı da hedef almış, içerde
oturan bir kişi ölmüş, bir kişi de yaralanmış. Bombardıman
yangına da yol açınca sığınak sığınak olmaktan çıkmış.
Enkazın altındaki Osetler felaketten Rusya sayesinde kurtulduklarını
ısrarla vurguluyor. Gaçmazeva “Gençlerimiz
güvenimizi boşa çıkarmadı, dört gün kendi
imkânlarıyla cesaretle savaştılar. Ama sayımız çok azdı,
Ruslar gelmeseydi Gürcüler bizi tamamen yok
edeceklerdi” derken muhasebeci olan komşusu Madina Ciyova
ekliyor: “Soykırım yapmak istediler. Ruslar gelmeseydi bunu
yapacaklardı.”
Çok
sayıda roketin isabet ettiği büyükçe bir kreşin kalkan
olduğu üzüm dallarıyla çepeçevre kuşatılmış
minik bir avludan Gürcistan’ın Gori kentinde doğup 45 yıldır
Shinval’de yaşayan bir nine çıkıyor. Komşularınca
Gürcü sanılan ama konuşunca Ermeni olduğu anlaşılan
80’lik Lila “Keşke savaş yaşanmasaydı. Savaş hepimizi
yakıyor; Oset, Ermeni Gürcü ayırmıyor” diyerek acıları
paylaşıyor. Ama Gaçmezava’nın tam bu noktada bir serzenişi
var: “Birlikte barış içinde yaşadığımız Gürcü
komşularımız birden ortadan kayboluverdiler. Gürcistan’ın
saldıracağından haberdar edilmişlerdi ama bu haberi bizden sakladılar,
bizi bombalarla baş başa bıraktılar.” Ciyova da Gürcü
komşularına kızgın: “Her gün lavaş ekmek aldığım
Gürcü fırıncımıza gittiğimde kapalıydı, bir anlam
verememiştim. Meğer savaşın çıkacağını biliyormuş. En yakın
komşularım savaşı haber vermeden gitti. Azeriler de öldü,
bütün milletlerden insanlar öldü ama
Gürcülerden ölen olmadı.” Peki Gürcü
komşular geri döndüğünde ne olacak? Gaçmazeva bir
an duraklıyor, yüz ifadeleri değişiyor ama itidali elden
bırakmadan yanıtlıyor: “Daha önce de savaşlar çıktı.
Tekrar bir araya geldik, düşmanlıkları atlattık, birlikte yaşamayı
başardık. Savaşa katılmamış Gürcülerle yine birlikte
yaşayacağız.” Kadınlar dertlerini anlatmak için bir bir
sokağa çıkıyor, yaşlılar sorunca konuşuyor, gençler ise
‘asabi’, ne fotoğraf çektiriyor ne de soru
sorulmasını istiyor.

Okul binaları hedef seçilmiş
Kentin
diğer yerlerinde de okul binalarının özellikle bombalanmış olması
dikkati çekiyor. Üniversite binası ve hastane mermiler ve
roketlerle kalbura çevrilmiş. İtfaiye binası bile yanmış.
Gürcülerin 1992’de çekilmek zorunda kaldığı
savaşta ölenlerin gömüldüğü mezarlık tanklarla
tahrip edilmiş. Yanı başındaki okul kullanılamaz hale getirilmiş.
Hiçbir hükümet binasının olmadığı mahalleler ve
merkezdeki ara sokaklarda da ciddi tahribatlar söz konusu.
Maladojini Caddesi cehennemi yaşayan gözden ırak yerlerden biri.
Evinin çatısına bomba düşen ama bodrumda saklandıkları
için kayıp vermeyen Tina Suikayiva evler bir bir vurulurken
sığınaktan sığınağa kaçtıklarını anlatıyor. Suikayiva sokakta
gördüğü dehşeti de “İki yaşında bir çocuğun
üzerinden tankı geçirdiler. Bunu bize Alman faşistler bile
yapmamıştı” diye aktarıyor.
*****

İran’dan göçüp Ruslarla dost oldular

SİNVAL
- Osetler, Kafkasya’nın otokton milletlerinden farklı olarak
bölgeye sonradan yerleşip de Kafkas kültürüyle hem
hal olan halkların başında geliyor. İrani halklar olarak
Kafkasya’ya yerleşen İskit, Sarmat ve Alanların karışmasıyla
ortaya çıkan Osetler kendilerine İron, Alan ya da Digor diyor.
Osetler komşu halklar tarafından Kuşha, Türkiye’de ise
Asetin olarak da anılıyor. Oset ismi ise Rus ve Gürcülerin
alanlara verdiği ‘Yas’ veya ‘Oss’ adından
türeme. 14’üncü yüzyılda Moğolların
istilasından sonra Don Nehri’nin güneyindeki ovalardan
Kafkas dağlarına çekilen Osetler, Rus işgali sırasında direnişi
kırmak için tekrar düzlüklere yerleştirildi.
Bugün 3900 kilometrekarelik Güney Osetya’da 70 bin,
8000 bin kilometrekarelik Kuzey Osetya’da 710 bin kişi yaşıyor.
İki cumhuriyette toplam Oset nüfus ise 600 bin civarında.
Osetler 6 ve 7’inci yüzyıllarda Bizans ve Gürcü,
18’inci yüzyılda Rus etkisiyle Hıristiyanlaştılar. Pagan
inancının izlerini hâlâ taşıyan Osetlerin Kabardey
bölgesine yakın olanları da 17-18’inci yüzyılda
Müslümanlaştılar. Osetlerin yaklaşık yüzde 60’ı
Ortodoks Hıristiyan, yüzde 20-25’i Müslüman.
Hıristiyanlaşmalarının da etkisiyle Çarlık Rusya’sına
diğer Kafkas halklarına kıyasla daha erken teslim oldular.
1864’teki Büyük Kafkas
Sürgünü’nden özellikle Müslüman
Osetler de nasibini aldı. Osmanlı’ya sığınan Osetlerin
çoğunluğu bugün şehirlerde yaşıyor. Orta ve Doğu
Anadolu’da sürgün sonrası kurulmuş 24 Oset
köyü var.

Oset-Gürcü çatışması
Ruslar,
1801’de ele geçirdiği Güney Osetya’yı Sovyetler
zamanında 1922’de özerk bölge olarak Gürcistan
Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne katmıştı. Güney Osetya,
1988’de statüsünün cumhuriyet yapılmasını
isteyince Shinval’de çatışmalar yaşandı. 1990’da
Osetler, Güney Osetya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni ilan
ederken Gürcistan lideri Zviad Gamsahurdiya da özerk
yönetimi ilga etti. Ardından 1991’de patlak veren savaş
1992’de Gürcü birliklerinin çekilmesiyle
sonuçlanırken çatışma bölgesinde güvenlik Rus,
Gürcü, Osetlerden oluşan 4000 kişilik Ortak Barış
Gücü’ne devredildi. Ateşkesi denetlemek için
‘Ortak Kontrol Komisyonu’ kurulurken AGİT de askeri
gözlem misyonu üstlendi. 1993, 2001 ve 2006’daki
referandumlarda halk ‘bağımsızlık’ dedi.

Savaşa adım adım
Gürcistan’da
2003’teki Gül Devrimi ile işbaşına gelen Mihail Saakaşvili,
halkına Güney Osetya ve Abhazya’yı geri almayı vaat ederek
gerilimi ateşledi. Güney Osetya’da 12 Kasım 2006’da
referanduma paralel yapılan ve Eduard Kokoyti’nin yüzde
98’le yeniden seçildiği seçimler sırasında Tiflis
de tampon bölgede kontrol ettiği Gürcü köylerinde
alternatif sandık kurup saf değiştirmiş eski Oset Başbakan Dimitri
Sanakoyev başkanlığında bir yönetim tesis etti. Tiflis,
Shinval’in yanı başındaki Kurta köyünü alternatif
yönetime üs yaptı. Kosova’nın Batılı
ülkelerce tanınmasının ardından Rusya’nın Güney Osetya
ve Abhazya’yı tanıyarak misilleme yapacağı korkusu belirirken
Saakaşvili de, 2008 sonuna dek iki bölgeyi geri alacağını ilan
etti. Bölgede askeri yığınak yapılırken Shinval’e
yönelik yer yer saldırılar oldu. Ancak hiç kimse 7
Ağustos’ta top yekün bir savaş beklemiyordu. Gerçi
savaşın arifesinde Amerikan güçlerinin rehberliğinde
Gürcülerin Vaziyani civarında işgalin tatbikatını yapması,
Rusya’nın da boş durmayıp Kuzey Osetya sınırındaki Nizhni
Zaramag’ta geniş çaplı karşı tatbikat icra etmesi savaşın
habercisiydi.

YARIN: Osetlerin intikamı acı oldu